فرمان خودرو یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های سیستم هدایت و کنترل وسیله نقلیه به شمار می‌رود. عملکرد صحیح آن نه‌تنها رانندگی را راحت‌تر می‌کند، بلکه ایمنی سرنشینان را نیز تضمین خواهد کرد. یکی از مواردی که نقش مهمی در سلامت سیستم فرمان دارد، تنظیم فرمان است. وقتی چرخ‌ها در زاویه‌ای نامناسب قرار گیرند، خودرو به‌درستی در مسیر حرکت نمی‌کند، مصرف سوخت افزایش می‌یابد و لاستیک‌ها نیز زودتر از حد معمول فرسوده می‌شوند. بسیاری از رانندگان علائم اختلال در تنظیم فرمان را نادیده می‌گیرند، در حالی که این موضوع به مشکلات جدی‌تری مانند آسیب به سیستم تعلیق و حتی تصادف منجر می‌شود.
در این مقاله در مورد مفهوم تنظیم فرمان، علائم هشداردهنده، ابزارها و مراحل انجام این کار، تفاوت روش‌های دستی و اتوماتیک، زمان لازم برای تنظیم و خطرات ناشی از بی‌توجهی به آن توضیح میدهیم. همراه ما باشید.
تنظیم فرمان چیست؟
تنظیم فرمان به مجموعه‌ای از اقدامات گفته می‌شود که برای هماهنگ‌سازی و تراز کردن چرخ‌های جلو و گاهی عقب خودرو با یکدیگر و با محور فرمان انجام می‌گیرد. این فرایند باعث می‌شود زاویه چرخ‌ها نسبت به زمین و نسبت به یکدیگر در وضعیتی قرار گیرد که کمترین اصطکاک، سایش و انحراف ایجاد شود. در واقع، وقتی فرمان خودرو در حالت مستقیم قرار دارد، باید چرخ‌ها نیز کاملاً صاف و هم‌راستا باشند تا خودرو به‌صورت مستقیم حرکت کند.
تنظیم فرمان علاوه بر هدایت بهتر خودرو، مصرف سوخت را نیز بهینه می‌کند و عمر لاستیک‌ها را افزایش می‌دهد. این کار عمدتاً توسط دستگاه‌هایی دقیق و با استفاده از سنسورهای الکترونیکی انجام می‌شود.
علائم میزان نبودن فرمان کدام‌اند؟
وقتی تنظیم فرمان خودرو به هم می‌خورد، علائمی در رانندگی و ظاهر چرخ‌ها نمایان می‌شود که نادیده گرفتن آن‌ها به خرابی‌های جدی‌تر منجر می‌شود. یکی از رایج‌ترین علائم کشیده شدن خودرو به یک سمت است، یعنی وقتی فرمان را رها می‌کنید، خودرو به‌جای حرکت مستقیم، به چپ یا راست منحرف می‌شود. همچنین اگر هنگام رانندگی در مسیر صاف احساس کنید که باید فرمان را به‌طور مداوم اصلاح کنید، این هم نشانه اختلال در میزان فرمان است.
علاوه بر این، سایش غیرعادی یا نامتقارن لاستیک‌ها نیز از دیگر علائم میزان نبودن فرمان خودرو است؛ به طوریکه یک طرف لاستیک بیشتر از طرف دیگر ساییده می‌شود یا لاستیک‌ها زودتر از حالت طبیعی از بین می‌روند. از سوی دیگر، لرزش فرمان، به‌ویژه در سرعت‌های بالا، نیز از علائم میزان نبودن فرمان است که به‌دلیل تنظیم نبودن زاویه چرخ‌ها رخ می‌دهد.
تنظیم نبودن غربیلک فرمان در مرکز از دیگر علائمی است که هنگام حرکت در مسیر مستقیم، فرمان کمی کج یا نامتوازن به نظر میرسد. این مشکل نه‌تنها رانندگی را دشوار می‌کند، بلکه منجر به سایش نامنظم لاستیک‌ها و کاهش ایمنی خودرو می‌شود.
در حالت کلی، ظاهر شدن این علائم، به‌خصوص پس از برخورد شدید با جدول، افتادن در چاله، تصادف یا تعویض قطعات مربوط به سیستم تعلیق، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بی‌توجهی به این علائم باعث فرسایش بیشتر لاستیک‌ها و آسیب به سیستم تعلیق می‌شود و ایمنی خودرو را در شرایط حساس به‌طور جدی تهدید خواهد کرد.
ابزارهای لازم برای تنظیم فرمان خودرو
برای تنظیم فرمان خودرو به ابزارهای تخصصی نیاز است که دقت بالایی داشته باشند و توانایی تنظیم زوایای مختلف چرخ‌ها را فراهم کنند. مهم‌ترین وسیله برای این کار، دستگاه تنظیم فرمان است. این دستگاه با استفاده از حسگرهای لیزری یا دوربین‌های دیجیتال، زاویه چرخ‌ها را نسبت به محور خودرو اندازه‌گیری می‌کند و به تکنسین اجازه می‌دهد تنظیمات لازم را انجام دهد. معمولاً این دستگاه شامل صفحه‌های چرخشی مخصوص برای قرار گرفتن زیر چرخ‌ها، بازوهای متصل به چرخ‌ها برای اندازه‌گیری زاویه و نمایشگر دیجیتال برای نشان دادن وضعیت زوایا است. علاوه بر این، ابزارهایی مانند آچار مخصوص تنظیم میل فرمان، جک بالابر خودرو، تراز خ، متر دقیق و چراغ قوه نیز در این فرایند به کار می‌روند.
جالب است بدانید که در تعمیرگاه‌های پیشرفته‌تر از رایانه‌های مخصوص و نرم‌افزارهای تشخیصی استفاده می‌شود که نوع خودرو، مدل، سال ساخت و مقادیر استاندارد زوایای فرمان را مشخص می‌کنند. در برخی موارد نیز از ابزارهای دستی سنتی برای تنظیمات جزئی یا خودروهای قدیمی‌تر استفاده می‌شود.
مراحل تنظیم فرمان خودرو
تنظیم فرمان خودرو طی مراحلی دقیق و مشخص انجام می‌گیرد که هدف آن بازگرداندن زوایای چرخ‌ها به مقادیر استاندارد است. در ابتدا، خودرو بر روی دستگاه مخصوص تنظیم فرمان قرار می‌گیرد که معمولاً شامل دو صفحه متحرک زیر چرخ‌های جلو است. سپس تکنسین، سنسورها یا بازوهای لیزری دستگاه را به چرخ‌ها متصل می‌کند. پس از ورود اطلاعات مربوط به مدل خودرو، دستگاه وضعیت فعلی زوایای اصلی شامل کمبر (Camber)، کستر (Caster) و تو (Toe) را اندازه‌گیری و نمایش می‌دهد. در مرحله بعد، تکنسین با استفاده از ابزار مخصوص شروع به تنظیم این زوایا می‌کند. اگر زاویه کمبر (زاویه عمودی چرخ نسبت به زمین) منفی یا مثبت از حد مجاز خارج شده باشد، تنظیم می‌شود.
همچنین زاویه تو Toe (این زاویه به هم‌گرایی یا واگرایی چرخ‌ها اشاره دارد) تنظیم می‌شود تا تایرها به درستی با سطح جاده تماس داشته باشند. کستر نیز که زاویه میل فرمان نسبت به محور عمودی است، در صورت نیاز اصلاح می‌شود. پس از اعمال تغییرات، دوباره اندازه‌گیری صورت می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که زوایا در محدوده استاندارد قرار دارند. در پایان، تست رانندگی انجام می‌شود تا از عملکرد صحیح خودرو اطمینان حاصل شود.
تفاوت‌های تنظیم فرمان دستی و اتوماتیک
تفاوت بین تنظیم فرمان دستی و اتوماتیک در دقت، سرعت و نوع تجهیزات مورد استفاده نمایان می‌شود. در روش دستی، تکنسین با استفاده از ابزارهای مکانیکی و تجربه شخصی خود اقدام به تنظیم زوایای چرخ‌ها می‌کند. این روش بیشتر برای خودروهای قدیمی یا در مواقعی که دستگاه‌های دیجیتال در دسترس نیست، کاربرد دارد. دقت آن وابسته به مهارت فردی است و امکان بروز خطای انسانی بیشتر است.
در مقابل، تنظیم فرمان اتوماتیک با استفاده از دستگاه‌های دیجیتال یا لیزری انجام می‌شود که زوایای چرخ‌ها را با دقت بالا اندازه‌گیری کرده و اطلاعات را روی نمایشگر نشان می‌دهند. این روش، علاوه بر سرعت بالا، دقت بیشتری نیز دارد و نتیجه‌ای دقیق‌تر و قابل‌اعتمادتر ارائه می‌دهد. در خودروهای مدرن، روش اتوماتیک گزینه‌ای مناسب‌تر به‌شمار می‌رود، زیرا هم تطابق بیشتری با سیستم‌های پیشرفته دارد و هم خطای تنظیم را به حداقل می‌رساند.
مدت‌زمان لازم برای تنظیم فرمان ماشین
مدت‌زمان لازم برای تنظیم فرمان خودرو معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد، اما این زمان بسته به شرایط فنی خودرو، نوع دستگاه مورد استفاده و تجربه تکنسین ممکن است کمی بیشتر یا کمتر شود. اگر سیستم تعلیق خودرو سالم و تنظیمات پیشین تا حدی دقیق باشد، فرایند به‌سرعت انجام می‌شود. از طرفی، اگر خودرو دچار تصادف شده یا زوایای چرخ‌ها به‌شدت از حالت استاندارد خارج شده باشند، زمان بیشتری برای بررسی و اصلاح دقیق لازم است.
برخی تعمیرگاه‌ها ابتدا یک تست رانندگی انجام می‌دهند، سپس خودرو را روی دستگاه قرار می‌دهند و پس از انجام تنظیمات، مجدداً خودرو را آزمایش می‌کنند که این روند باعث افزایش مدت‌زمان کار می‌شود. لازم به ذکر است که استفاده از تجهیزات دیجیتال و اتوماتیک زمان تنظیم را کاهش می‌دهد، در حالی که روش‌های دستی به زمان بیشتری نیاز دارند. از این روند برای تنظیم غربیلک فرمان ایربگ دار نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این، اگر نیاز به تعویض قطعه‌ای مانند میل فرمان یا کمک‌فنر باشد، مدت‌زمان کل معمولا تا دو ساعت نیز افزایش می‌یابد.
در مجموع، تنظیم فرمان نسبتاً سریع انجام می‌شود و در صورتی که با سرویس دوره‌ای لاستیک یا تعویض روغن هم‌زمان شود، در یک نوبت مراجعه قابل انجام است.
عواقب عدم تنظیم فرمان و خطرات آن
عدم تنظیم صحیح فرمان خودرو عواقب جدی و گاهی خطرناکی به همراه دارد که هم ایمنی راننده و سرنشینان را تهدید می‌کند و هم موجب خسارات مالی می‌شود. یکی از نخستین پیامدها، سایش نامتعادل و زودهنگام لاستیک‌هاست. چرخ‌هایی که زاویه صحیح ندارند، به‌صورت غیر یکنواخت روی سطح جاده حرکت می‌کنند و این باعث خوردگی شدید در یک سمت لاستیک می‌شود، تا جایی که عمر تایرها به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. همچنین مصرف سوخت افزایش می‌یابد چرا که چرخ‌ها به‌درستی با مسیر حرکت خودرو هم‌راستا نیستند و اصطکاک بیشتری ایجاد می‌کنند.
از نظر ایمنی، تنظیم نبودن فرمان باعث انحراف خودرو از مسیر مستقیم می‌شود؛ یعنی در سرعت‌های بالا یا در مسیرهای لغزنده، خودرو کنترل‌پذیری خود را از دست می‌دهد. این مسئله در پیچ‌های تند یا هنگام ترمزگیری باعث ایجاد تصادف می‌شود. علاوه بر این فرمان نامیزان باعث وارد شدن فشار بیش‌ازحد به سیستم تعلیق و قطعاتی مانند میل فرمان و جلوبندی می‌شود که در نهایت هزینه تعمیرات را بالا می‌برد.
بنابراین تنظیم فرمان تنها برای راحتی رانندگی نیست، بلکه یک اقدام پیشگیرانه مهم برای حفظ امنیت، کاهش هزینه‌ها و افزایش عمر مفید خودرو به‌شمار می‌آید.
جمع‌بندی
در این مقاله به اهمیت تنظیم فرمان خودرو پرداختیم که نقشی اساسی در ایمنی، کنترل و عملکرد بهینه وسیله نقلیه دارد. در این فرآیند، زوایای چرخ‌ها نسبت به یکدیگر و محور فرمان به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که از سایش نامتعادل لاستیک، افزایش مصرف سوخت و انحراف خودرو جلوگیری شود. علائمی مانند کشیده شدن خودرو به یک سمت، لرزش فرمان و فرسودگی غیرعادی تایرها، از علائم میزان نبودن تنظیم فرمان هستند.
تنظیم فرمان خودرو به دو روش دستی و دیجیتال انجام می‌شود که روش دیجیتال دقت و سرعت بیشتری دارد و معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان می‌برد. بی‌توجهی به این موضوع، خطرات جدی برای سیستم تعلیق و ایمنی خودرو به همراه دارد؛ بنابراین بررسی منظم آن ضروری است.
سوالات متداول:
آیا تنظیم فرمان بر عمر لاستیک تأثیر می‌گذارد؟
تنظیم نبودن فرمان باعث سایش نامتعادل لاستیک‌ها و کاهش قابل‌توجه عمر آن‌ها می‌شود. تنظیم صحیح فرمان موجب توزیع یکنواخت فشار روی تایرها خواهد شد.
آیا می‌توانم تنظیم فرمان را خودم انجام دهم؟
تنظیم فرمان نیاز به تجهیزات دقیق و تخصص فنی دارد و انجام آن در خانه توصیه نمی‌شود. بهتر است این کار توسط تکنسین مجرب در تعمیرگاه انجام شود.
چند وقت یک‌بار باید فرمان خودرو را تنظیم کنم؟
در حالت عادی سالی یک‌بار یا پس از هر ۱۵ تا ۲۰ هزار کیلومتر تنظیم فرمان پیشنهاد می‌شود. همچنین بعد از تعویض تایر، تصادف یا برخورد شدید با جدول نیز لازم است بررسی انجام شود.
