بازار خودرو به‌شدت به قیمت حساس است و بهره‌وری سوخت اولویت هر خریدار خودرو در بسیاری از کشورها از جمله ایران است. همین امر منجر به ظهور خودروهای دوگانه‌سوز شده که به دلیل توانایی استفاده هم‌زمان از دو نوع سوخت بنزین و گاز طبیعی (CNG یا LPG) به‌عنوان گزینه‌ای اقتصادی و دوستدار محیط‌زیست (میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای بسیار کمتری نسبت به خودروهای بنزینی/دیزلی) در بسیاری از کشورها محبوبیت یافته‌اند.
بااین‌حال، نگهداری خودرو دوگانه سوز نیازمند توجه ویژه به سیستم‌های سوخت‌رسانی و نیازمند رویکردی متفاوت در نگهداری و سرویس‌دهی است و اگر اقدامات احتیاطی لازم را انجام ندهید، می‌تواند منجر به حوادث ناگوار شود. اگر صاحب یک خودروی دوگانه‌سوز هستید و به دنبال یک راهنمای ایمن سازی خودرو گازسوز، در ادامه این مطلب با تمام اطلاعات مربوط به نگهداری، نکات ایمنی، سرویس‌های دوره‌ای و چک‌لیست ضروری آشنا خواهید شد.
اهمیت نگهداری صحیح از خودروهای دوگانه‌سوز
خودروهای دوگانه‌سوز به دلیل استفاده هم‌زمان از دو نوع سوخت بنزین و گاز طبیعی، نیازمند مراقبت ویژه‌ای در سیستم‌های سوخت‌رسانی و اجزای مرتبط هستند. مهم‌ترین دلایل این اهمیت عبارت‌اند از:
- افزایش ایمنی خودرو و سرنشینان با پیشگیری از حوادث ناشی از نشت گاز و خطرات احتمالی و حوادث جدی مانند آتش‌سوزی و انفجار
- کاهش استهلاک قطعات موتور به دلیل خشک‌بودن و دمای احتراق بالاتر نسبت به بنزین و جلوگیری از آسیب به سوپاپ‌ها، سرسیلندر و سیت سوپاپ‌ها
- سلامت مخزن گاز برای اطمینان از عدم وجود ترک، خوردگی یا دفرمه شدن (چراکه مخزن گاز تحت‌فشار بالایی قرار دارد و هرگونه آسیب فیزیکی، پوسیدگی یا دستکاری غیرمجاز می‌تواند خطرناک باشد)
- حفظ راندمان و قدرت موتور با تنظیم منظم موتور، تمیزکردن فیلترهای هوا و سوخت (اعم از بنزین و گاز) و بررسی سنسور اکسیژن
- صرفه‌جویی در مصرف سوخت در خودرو دوگانه سوز و کاهش هزینه‌های جاری با نگهداری منظم، فیلترهای هوای تمیز، سنسور اکسیژن سالم و بهینه‌سازی مصرف گاز و بنزین
- افزایش عمر مفید اجزای کلیدی مانند کپسول گاز، فیلترها و سیستم سوخت‌رسانی
- پیشگیری از بروز مشکلات فنی و هزینه‌های بالای تعمیرات در بلندمدت با نگهداری خودرو دوگانه سوز پیشگیرانه و انجام سرویس‌های دوره‌ای
- حفظ سلامت محیط‌زیست با کاهش آلایندگی ناشی از احتراق ناقص و نگهداری صحیح سیستم سوخت‌رسانی (اگرچه گاز طبیعی به‌خودی‌خود سوختی پاک است، اما در صورت عدم تنظیم صحیح سیستم گازسوز، احتراق ناقص می‌تواند منجر به افزایش آلاینده‌های مضر مانند اکسیدهای نیتروژن شود)
- اطمینان از عملکرد صحیح خودرو در شرایط مختلف آب‌وهوایی، به‌ویژه در سرما یا سربالایی‌ها
چک‌لیست دوره‌ای نگهداری خودرو دوگانه‌سوز
در ادامه به ارائه چک‌لیست سرویس خودرو دوگانه‌سوز خواهیم پرداخت که شامل بررسی‌های منظم و ضروری سیستم سوخت‌رسانی گاز و بنزینی برای حفظ عملکرد بهینه، تعویض و بررسی شمع‌ها، بررسی سیستم خنک‌کننده و روغن‌موتور، افزایش ایمنی و بررسی سیستم ترمز و تعلیق است. این چک‌لیست به شما کمک می‌کند تا با انجام سرویس‌های منظم و بازدیدهای دوره‌ای از اجزای مختلف خودرو مانند سیستم سوخت‌رسانی، شمع‌ها، فیلترها، مایعات موتور، لاستیک‌ها و سیستم ترمز، از بروز مشکلات فنی جلوگیری کرده و هزینه‌های تعمیرات را کاهش دهید.
بررسی سیستم سوخت‌رسانی گاز و بنزینی
بررسی و نگهداری سیستم سوخت‌رسانی گاز و بنزینی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بازرسی مخزن CNG، بررسی سلامت بدنه مخزن، اطمینان از عدم وجود نشتی و کنترل تاریخ انقضای مخزن برای جلوگیری از خطرات احتمالی
- بررسی شیرها و اتصالات، اطمینان از عدم شل‌شدگی، خوردگی یا آسیب در شیرها، اتصالات و لوله‌های گاز که می‌تواند منجر به نشت گاز شود
- تعویض فیلترهای گاز در هر ۱۰,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ کیلومتر برای جلوگیری از ورود ناخالصی‌ها به سیستم و حفظ عملکرد بهینه ضروری است. همچنین توجه داشته باشید که برخی خودروها از فیلترهای مخصوص CNG یا LPG استفاده می‌کنند که باید طبق توصیه سازنده و نوع سوخت، تعویض شوند.
- تنظیم دقیق انژکتورهای گاز و بنزین با استفاده از دستگاه‌های کالیبراسیون حرفه‌ای برای بهینه‌سازی مصرف سوخت و جلوگیری از تنظیمات نادرست که می‌تواند به موتور آسیب وارد کند، ضروری است.
- به‌روزرسانی و کالیبراسیون منظم واحد کنترل الکترونیکی (ECU) معمولاً توسط مراکز تخصصی انجام می‌شود و می‌تواند شامل آپدیت نرم‌افزاری یا تنظیمات مجدد باشد که نقش مهمی در حفظ عملکرد بهینه موتور و تنظیم صحیح سیستم سوخت‌رسانی دارد.
- چک‌کردن نشتی گاز با استفاده از روش‌هایی مانند اسپری کف‌صابون روی اتصالات برای شناسایی نشت‌های کوچک و بررسی بوی گاز در خودرو
- استفاده منظم از سوخت بنزین حداقل هفته‌ای یک‌بار برای جلوگیری از خشک‌شدن و انسداد سیستم سوخت‌رسانی بنزین
تعویض و بررسی شمع‌ها
تعویض شمع در خودرو دوگانه‌سوز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا سوخت گاز به دلیل احتراق خشک‌تر فشار بیشتری بر شمع‌ها وارد می‌کند و این موضوع باعث استهلاک سریع‌تر آنها نسبت به خودروهای تک‌سوز بنزینی می‌شود. شمع‌های معمولی خودروهای دوگانه‌سوز باید هر ۲۰,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ کیلومتر تعویض شوند، اما اگر از شمع‌های ایریدیوم استفاده کنید، این فاصله می‌تواند بین ۵۰,۰۰۰ تا ۸۰,۰۰۰ کیلومتر افزایش یابد.
کاهش قدرت و شتاب خودرو، افزایش مصرف سوخت، روشن شدن چراغ چک موتور، لرزش غیرطبیعی و دود سیاه از اگزوز از نشانه‌های خرابی و حرارت بالا، نشت روغن به شمع و تجمع کربن روی الکترودها از دلایل اصلی کاهش عمر شمع خودرو هستند. توصیه می‌کنیم هر ۱۰,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ کیلومتر بررسی سلامت شمع برای خودرو دوگانه سوز را انجام و در صورت نیاز آنها را تمیز یا تعویض کنید.
بررسی سیستم خنک‌کننده و روغن موتور
همان‌طور که گفتیم احتراق گاز طبیعی دمای بالاتری نسبت به بنزین ایجاد می‌کند و این موضوع می‌تواند باعث گرم‌شدن بیش از حد موتور شود؛ بنابراین، لازم است سطح و کیفیت مایع خنک‌کننده به طور منظم کنترل و در صورت نیاز تعویض شود تا از جوش‌آوردن موتور جلوگیری شود. همچنین، رادیاتور، فن‌ها و شیلنگ‌های سیستم خنک‌کننده باید بازدید شوند تا نشتی یا خرابی نداشته باشند، چون می‌تواند باعث کاهش کارایی سیستم خنک‌کننده شود.
در کنار این موارد نگهداری خودرو دوگانه سوز، تعویض منظم روغن‌موتور با نوع و کیفیت مناسب و مطابق با مشخصات فنی خودروهای دوگانه‌سوز که توان تحمل دمای بالاتر را داشته باشد، ضروری است. معمولاً تعویض روغن‌موتور به‌صورت دوره‌ای، هر ۵,۰۰۰ تا ۷,۰۰۰ کیلومتر برای حفظ روانکاری مناسب قطعات موتور و جلوگیری از افزایش اصطکاک و سایش توصیه می‌شود. این اقدامات در کنار بررسی سطح روغن‌موتور به‌صورت منظم و تکمیل آن در صورت نیاز برای جلوگیری از کاهش کارایی موتور و آسیب‌های احتمالی، باعث حفظ عملکرد بهینه موتور، جلوگیری از آسیب‌های حرارتی و افزایش عمر مفید قطعات می‌شود.
بررسی سیستم ترمز و تعلیق
بررسی سیستم ترمز و تعلیق در نگهداری خودرو دوگانه سوز، شامل کنترل سلامت لنت‌های ترمز، دیسک‌ها و کالیپرها برای اطمینان از عملکرد صحیح و ایمنی در توقف خودرو است. لنت‌های فرسوده برای جلوگیری از کاهش کارایی ترمز و همچنین مایع ترمز برای جلوگیری از بروز مشکلات هیدرولیکی باید به‌صورت دوره‌ای چک و در صورت نیاز تعویض گردند. در بخش سیستم تعلیق، بازدید کمک‌فنرها، سیبک‌ها، بوش‌ها و سایر قطعات جلوبندی به‌منظور اطمینان از سلامت و ثبات خودرو در حین رانندگی و جلوگیری از لرزش یا صدای غیرطبیعی ضروری است.
نکات ایمنی در استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز
باوجود فناوری پیشرفته‌ای که خودروهای دوگانه‌سوز از آن بهره می‌برند، عموماً نیازهای نگهداری خودرو دوگانه سوز را کاهش می‌دهند. CNG در مقایسه با بنزین، گازی بسیار قابل‌اشتعال بوده و این یکی از معایب خودرو دوگانه سوز است. حتی یک نشتی کوچک از سیلندر CNG یا خط سوخت می‌تواند منجر به حوادث ناگوار شود.
به همین دلیل است که رعایت برخی نکات مهم در استفاده از گاز CNG برای اطمینان از عملکرد کارآمد و قابل‌اعتماد آنها بسیار مهم است. با رعایت دستورالعمل‌های نگهداری و نکات ایمنی خودروهای گازسوز زیر، می‌توانید عملکرد صحیح موتورهای دوگانه‌سوز را در تمام شرایط عملیاتی تضمین و عملکرد آن به حداکثر برسانید و طول عمر آن را افزایش دهید:
- خاموش‌کردن موتور خودرو هنگام سوخت‌گیری گاز یا بنزین برای جلوگیری از ایجاد جرقه و خطرات احتمالی
- واگذاری سوخت‌گیری به اپراتور جایگاه (خودتان اقدام به سوخت‌گیری نکنید)
- عدم استفاده از وسایل قابل ایجاد جرقه مانند سیگار، فندک، تلفن همراه و وسایل باطری‌دار در جایگاه سوخت CNG
- در جایگاه‌های سوخت‌گیری CNG، فقط راننده مجاز به حضور است
- مراجعه به مراکز مجاز و تعمیرگاه‌های تخصصی برای انجام تعمیرات و سرویس‌های دوره‌ای، تست‌های دوره‌ای مخازن گاز و سرویس‌های فنی
- خودداری از هرگونه جوشکاری، برش‌کاری یا تعمیرات غیرمجاز روی مخازن گاز به دلیل خطر انفجار
- پارک خودرو در مکان‌های باز و دارای تهویه مناسب و خودداری از پارک در فضاهای بسته برای جلوگیری از تجمع گاز
- حمل تجهیزات ایمنی مانند کپسول آتش‌نشانی و فندک اضطراری در خودرو برای مقابله با شرایط اضطراری
- هنگام شستشوی خودرو مراقب باشید آب به سیستم‌های الکترونیکی گازسوز (امولاتور، ادونسر، ECU) نرسد
اقدامات لازم قبل از روشن و خاموش کردن خودرو
قبل از روشن و خاموش کردن خودرو دوگانه‌سوز لطفا این موارد احتیاطی را به خاطر بسپارید:
- روشن کردن مستقیم خودرو روی گاز ممنوع است.
- خودرو را ابتدا با سوخت بنزین روشن کنید و حداقل ۱۰ ثانیه صبر کنید تا موتور گرم شود، سپس به حالت گاز CNG سوئیچ کنید.
- اطمینان حاصل کنید که شیرهای مخزن گاز بسته نباشند و سیستم گازسوز سالم و بدون نشتی باشد.
- از بسته بودن درب شیر پرکن مخزن گاز مطمئن شوید و قبل از روشن کردن خودرو هیچ منبع احتراقی در نزدیکی خودرو فعال نباشد.
- پیش از خاموش کردن خودرو، کلید سوخت را به حالت بنزین تغییر دهید و اجازه دهید موتور چند دقیقه با بنزین کار کند تا از ایجاد خوردگی در سوپاپ‌ها و سیلندر جلوگیری کنید.
- از خاموش کردن خودرو بلافاصله پس از استفاده طولانی مدت از گاز خودداری کنید تا فشار گاز در موتور باعث آسیب نشود.
شرایط نامناسب برای استفاده از گاز CNG
توصیه می‌کنیم در این شرایط از استفاده از گاز CNG در خودروهای دوگانه‌سوز اجتناب کنید:
- در هوای بسیار سرد یا زمانی که کولر خودرو روشن است، زیرا فشار اضافی به موتور وارد می‌شود.
- هنگام حرکت در سربالایی‌های تند یا رانندگی با سرعت بالا تا از آسیب به موتور جلوگیری شود.
- اگر سطح بنزین در باک کمتر از حدود ۵ لیتر است، نباید خودرو را روی گاز قرار داد تا پمپ بنزین، آسیب نبیند.
- در صورت استشمام بوی گاز یا مشاهده هرگونه نقص در سیستم گازسوز، سریعاً به حالت بنزین سوئیچ کرده و به نمایندگی مجاز مراجعه کنید.
مشکلات رایج و راهکارهای پیشگیری
برخی از مشکلات رایج خودروهای دوگانه‌سوز و راهکارهای پیشگیری از آنها بدین شرح است:
آسیب به سوپاپ‌ها و سرسیلندر
آسیب به سوپاپ‌ها و سرسیلندر در خودروهای دوگانه‌سوز ناشی از سه عامل اصلی فشار و دمای بالای احتراق، انتقال حرارت زیاد به سرسیلندر و خشک‌بودن سوخت گاز است. سوخت گاز به دلیل خاصیت خشک‌بودن، توانایی کمتری در خنک‌کردن سوپاپ‌ها دارد و این موضوع باعث سایش شدید سیت و سوپاپ‌ها می‌شود که در درازمدت منجر به کاهش عمر این قطعات و آسیب به سرسیلندر می‌گردد. همچنین، حرارت زیاد احتراق باعث فرسایش سرسیلندر و احتمال سوختن واشر سرسیلندر می‌شود که از جدی‌ترین آسیب‌ها به موتور است. بنابراین تعویض به‌موقع واشر سرسیلندر و بررسی دوره‌ای آن از اهمیت بالایی برخوردار است تا از آسیب‌های جدی و پرهزینه جلوگیری شود.
برای پیشگیری از این مشکلات، بهتر است از سیت‌های مقاوم‌تر، سامانه هیدرولیکی محرک سوپاپ، تقویت سیستم خنک‌کننده با ضدیخ‌های پایه آلی استفاده کرده و سرویس‌های دوره‌ای را در مراکز مجاز و تعمیرگاه‌های تخصصی انجام دهید.
کاهش قدرت موتور در حالت گاز
کاهش قدرت موتور در حالت گاز معمولاً به دلیل افت فشار موتور تا حدود ۲۰ درصد نسبت به حالت بنزینی رخ می‌دهد. همچنین، نقش مهمی در این موضوع، سالم بودن و کیفیت رگولاتور گاز است که فشار گاز را در حد مطلوب نگه می‌دارد و در صورت خرابی یا افت کیفیت آن، کاهش قدرت موتور شدت می‌یابد.
این کاهش توان باعث می‌شود خودرو در حالت گاز شتاب و قدرت کمتری داشته باشد و در برخی شرایط مانند استفاده از کولر یا حرکت در سربالایی‌ها، عملکرد خودرو دچار مشکل شود. این موضوع همچنین می‌تواند منجر به ریپ‌زدن موتور، خاموش‌شدن ناگهانی و افزایش مصرف سوخت شود که فشار بیشتری به قطعات موتور وارد می‌کند و استهلاک آن را افزایش می‌دهد. برای کاهش این مشکل، تنظیم دقیق سیستم سوخت‌رسانی، استفاده از قطعات باکیفیت و انجام سرویس‌های منظم را توصیه می‌کنیم.
معاینه فنی و استانداردهای لازم برای خودروهای دوگانه‌سوز
معاینه فنی خودرو دوگانه‌سوز شامل مراحل و استانداردهای خاصی است که به‌منظور تضمین ایمنی، عملکرد صحیح و کاهش آلایندگی این خودروها انجام می‌شود. از جمله مهم‌ترین مراحل معاینه فنی، آزمون هیدرواستاتیک مخزن گاز CNG است که برای شناسایی ترک‌ها و نشتی‌های احتمالی مخزن صورت می‌گیرد و از بروز خطرات ناشی از نشت گاز جلوگیری می‌کند. همچنین بازرسی چشمی قطعات مختلف خودرو مانند سیستم ترمز، روغن‌ها، لنت‌ها و ترموستات، و معاینه عملکرد سیستم‌های ایمنی و روشنایی از دیگر مراحل حیاتی معاینه فنی به شمار می‌روند.
از نظر استانداردها هم سیستم سوخت‌رسانی گاز CNG در خودروهای دوگانه‌سوز باید مطابق با استانداردهای ملی ایران مانند 7598 INSO و استاندارد بین‌المللی ECE R110 باشد که بر اساس فشار کاری سیستم در دو بخش فشار بالا و فشار پایین تقسیم‌بندی شده است. این استانداردها شامل مشخصات فنی مخزن CNG، شیرهای مخزن، رگولاتورها، انژکتورها و سایر اجزای مدار سوخت‌رسانی است که به‌منظور افزایش ایمنی و کیفیت سیستم تدوین شده‌اند.
جمع‌بندی
نگهداری خودرو دوگانه سوز نقش مهمی در افزایش عمر مفید، بهبود عملکرد و تضمین ایمنی این خودروها دارد. با رعایت نکاتی مانند بررسی منظم سیستم سوخت‌رسانی گاز و بنزین، تعویض به‌موقع شمع‌ها، مراقبت از سیستم خنک‌کننده و روغن‌موتور و انجام سرویس‌های دوره‌ای می‌توان از بروز مشکلات فنی جلوگیری کرد و هزینه‌های تعمیرات را کاهش داد. همچنین توجه به نکات ایمنی مانند چک‌کردن نشتی گاز و استفاده متناوب از سوخت بنزین، علاوه بر حفظ سلامت خودرو، امنیت سرنشینان را نیز تضمین می‌کند.
