احتمالا قبلا اصطلاح «سنسور اکسیژن» را شنیده باشید؛ اما احتمالا ندانید این قطعه چیست و چرا به آن نیاز دارید. این قطعه یکی از مهم‌ترین سنسورهای خودرو است که به حفظ عملکرد موتور و ایمنی محیط زیست کمک می‌کند؛ درواقع سنسور اکسیژن جزو سنسورهای مربوط به سیستم اگزوز و کنترل آلایندگی است. اگر در حال رانندگی هستید و ناگهان متوجه می‌شوید که عملکرد خودرو مثل قبل نیست یا مصرف سوختتان غیرعادی است، احتمالا یکی از دلایل خرابی سنسور اکسیژن باشد. در این مطلب از همیار حامی به بررسی نشانه‌های خرابی این قطعه می‌پردازیم و به بیشتر سوالات شما در این مورد پاسخ خواهیم داد.
نشانه خرابی سنسور اکسیژن چیست؟
خودروی شما از حسگرهای متنوعی استفاده می‌کند؛ اما سنسور اکسیژن یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. این سنسور میزان اکسیژن موجود در گازهای خروجی اگزوز را اندازه‌گیری می‌کند و داده‌ها را به ماژول کنترل پیشرانه (PCM) که همان رایانه خودرو است، ارسال می‌کند؛ البته نام‌ها متفاوت است ولی عملکرد مشابه است؛ مثلا در برخی خودروها این واحد را ECU یا ECM هم می‌نامند. PCM با استفاده از این داده‌ها، نسبت سوخت به هوا را برای بهبود مصرف سوخت و کاهش آلایندگی تنظیم و به عملکرد روان‌تر خودرو کمک می‌کند. بسیار واضح است که خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند مشکلات بزرگی ایجاد کند.
علائم خرابی سنسور اکسیژن تیبا
خرابی سنسور اکسیژن در بیشتر خودروها از جمله تیبا و پراید علائم مشابهی ایجاد می‌کند. در ادامه به 5 مورد از علائم خرابی سنسور اکسیژن تیبا آورده شده است:
- روشن شدن چراغ چک موتور: یکی از رایج‌ترین نشانه‌های خرابی سنسور اکسیژن، روشن شدن چراغ چک موتور روی صفحه کیلومتر خودرو است. هرچند این چراغ می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات مختلفی باشد؛ اما خرابی سنسور اکسیژن یکی از دلایل واضح آن به‌حساب می‌آید. اگر خودرویی با کارکرد بالا دارید، احتمال این‌که سنسور اکسیژن مقصر باشد، زیاد است. البته باید قبل از تعویض سنسور، یک عیب‌یابی حرفه‌ای انجام شود؛ چراکه ممکن است قطعات دیگر هم در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند.
- کاهش بازدهی سوخت: خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند به شکل پررنگی بازدهی سوخت خودرو را کاهش دهد. اگر این سنسور نتواند نسبت هوا به سوخت را به‌درستی اندازه‌گیری کند، احتمالا موتور بیش‌از حد غنی یا بیش از حد فقیر کار کند. حالت غنی به معنی وجود سوخت اضافه در مخلوط است که باعث افزایش مصرف سوخت میشود و حالت فقیر به معنی کمبود سوخت است که می‌تواند به کاهش راندمان منجر شود. اگر کاهش ناگهانی یا مداوم در مصرف سوخت خودرو مشاهده کردید، احتمالا نشانه‌ای از خرابی سنسور اکسیژن باشد.
- لرزش در حالت درجا و افت عملکرد موتور: خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند عملکرد موتور را مختل کند و باعث لرزش در حالت درجا، شتاب‌گیری ضعیف و حتی ریپ‌زدن موتور شود. این سنسور نقش مهمی در حفظ نسبت صحیح هوا به سوخت، زمان‌بندی و فاصله احتراق دارد. هنگامی‌که سنسور دچار خرابی میشود، احتمالا موتور برای عملکرد مطلوب دچار مشکل شود و نتیجه آن لرزش در حالت درجا و کاهش قدرت باشد. اگر همراه با این مشکلات علائم دیگری هم مشاهده کردید، باید سنسور اکسیژن را به‌عنوان یک عامل احتمالی در نظر بگیرید.
- بوی شدید از اگزوز: خرابی سنسور اکسیژن باعث میشود که موتور بیش‌از حد غنی کار کند؛ در نتیجه مقدار زیادی سوخت ناقص وارد اگزوز خواهد شد. این شرایط می‌تواند موجب ایجاد بوهای تند و ناخوشایند، مانند بوی گوگرد یا بوی مشخص بنزین شود. اگر چنین بوهایی را از اگزوز خودرو احساس کردید، نشانه آن است که سنسور اکسیژن نسبت هوا به سوخت را به‌درستی اندازه‌گیری نمی‌کند؛ در نتیجه فرایند احتراق به‌طور کامل انجام نمی‌شود.
- خروج دود سیاه از اگزو: یکی دیگر از نشانه‌های ظاهری خرابی سنسور اکسیژن، مشاهده دود سیاه خارج‌شده از اگزوز است. زمانی‌که به‌دلیل خرابی سنسور، نسبت هوا به سوخت به‌هم بخورد، احتراق ناقص رخ می‌دهد. در این حالت، سوخت ناقص به شکل دود سیاه از موتور خارج میشود که نشان‌دهنده وجود مشکل در فرایند احتراق است. این وضعیت نه‌تنها باعث کاهش راندمان سوخت میشود؛ بلکه میزان آلایندگی را افزایش می‌دهد و می‌تواند به کاتالیست هم آسیب برساند.
علائم خرابی سنسور اکسیژن پراید
تا اینجا با 5 نشانه خرابی سنسور اکسیژن در خودروی تیبا آشنا شدید؛ البته این علائم می‌تواند در سایر خودروها رخ دهد؛ پس این نشانه‌ها را می‌توان برای خودروهای مختلفی نظیر پراید هم در نظر گرفت. در ادامه 5 مورد دیگر از خرابی سنسور اکسیژن پراید آورده شده است:
- مردودشدن در تست آلایندگی: اگر خودروی شما در تست آلایندگی مردود شود، خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند یکی از دلایل اصلی باشد. سنسور اکسیژن از اجزای کلیدی سیستم کنترل آلایندگی است و وظیفه دارد کارایی کاتالیست را پایش و به کاهش گازهای مضر خروجی کمک کند. خرابی این سنسور می‌تواند باعث افزایش آلاینده‌ها شود؛ در نتیجه موجب رد شدن خودرو در تست خواهد شد. اگر پراید نتواند استانداردهای لازم آلایندگی را رعایت کند، باید سنسور اکسیژن بررسی و در صورت نیاز تعویض شود.
- صداهای غیرعادی موتور: خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند باعث ایجاد صداهای غیرمعمولی در موتور مانند صدای تق‌تق، ضربه یا خرخر شود. عدم تعادل نسبت هوا به سوخت می‌تواند موجب جمع‌شدن کربن در محفظه احتراق شود و این صداهای غیرطبیعی را ایجاد کند. اما باید توجه داشت که این صداها ممکن است دلایل دیگری مانند گرفتگی انژکتورها یا آسیب‌های موتور هم داشته باشند؛ بنابراین، برای تعیین علت دقیق این صداهای غیرعادی، تشخیص کامل و دقیق ضروری است.
- افزایش دور موتور در حالت درجا: اگر دور موتور خودرو هنگام درجا بودن بالاتر از حد معمول باشد، ممکن است نشانه‌ای از خرابی سنسور اکسیژن کوییک، پراید و … باشد. سنسور معیوب می‌تواند نسبت هوا به سوخت را به هم زده و باعث شود موتور بیش‌از حد غنی یا فقیر کار کند. این عدم‌تعادل می‌تواند منجر به افزایش دور موتور شود؛ در نتیجه موتور حتی در حالت درجا، بیش از حد ضرور کار می‌کند. اگرچه این علامت به‌تنهایی دلیل قطعی بر خرابی سنسور نیست؛ اما باید همراه با سایر علائم مورد بررسی قرار گیرد.
- خاموش شدن یا ریپ زدن موتور: خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند باعث خاموش‌شدن ناگهانی موتور یا ریپ زدن آن شود. زمانی‌که سنسور نتواند اندازه‌گیری دقیقی از نسبت هوا به سوخت ارائه دهد، احتمالا موتور قدرت خود را از دست می‌دهد یا دچار ریپ زدن شود. این مشکل به‌ویژه هنگام شتاب‌گیری یا استارت‌زدن خودرو بیشتر به چشم می‌خورد. اگر با خاموش‌شدن مکرر یا ریپ‌زدن روبه‌رو شدید، حتما خودرو را برای تشخیص علت دقیق بررسی کنید.
- داغ شدن بیش از حد یا خرابی کاتالیست: خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند تاثیر مخربی بر کاتالیست داشته باشد که وظیفه تبدیل گازهای مضر خروجی به مواد کمتر آلاینده را بر عهده دارد. اگر سنسور اکسیژن نتواند نسبت صحیح هوا به سوخت را تشخیص دهد، احتمالا مقدار زیادی سوخت ناقص وارد کاتالیست شود. این موضوع باعث داغ‌شدن بیش‌از حد کاتالیست و در نهایت خرابی آن میشود. علائم خرابی کاتالیست شامل دود تیره از اگزوز، بوی گوگرد و یا گرمای زیاد زیر خودرو است. البته مشکل در کاتالیست مشکوک می‌تواند باعث خرابی گرمکن سنسور اکسیژن شود.
علت خرابی سنسور اکسیژن چیست؟
خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند باعث رانندگی ناپایدار و کند، افزایش سطح آلایندگی و کاهش بازدهی سوخت شود و همچنین مشکلاتی برای کاتالیست ایجاد کند که هزینه‌بر خواهد بود. اما چرا سنسور اکسیژن خراب میشود؟ در ادامه چند دلیل مهم خرابی این قطعه آورده شده است:
- استفاده طولانی‌مدت: سنسور اکسیژن مانند همه سنسورهای الکتروشیمیایی، پس از مدت طولانی استفاده، حساسیت خود را از دست می‌دهد. سنسورهای اکسیژن اولیه به طور متوسط پس از حدود دو سال شروع به کاهش کارایی می‌کردند؛ اما امروزه این سنسورها 5 تا 8 سال طول عمرشان است. سنسورهای کهنه یکی از رایج‌ترین دلایل خرابی هستند و جایگزینی آن‌ها ممکن است زمان و هزینه زیادی ببرد.
- آلودگی: سلول حسگر زیرکونیا (Zirconia sensor) در سنسور اکسیژن بسیار حساس به آلودگی‌ها است. گاهی اوقات سنسور اکسیژن ممکن است توسط مواد مختلف داخل موتور آلوده شود.
- دمای بالا: سنسورهای اکسیژن در محیطی با حرارت زیاد کار می‌کنند؛ بنابراین مانند سایر قطعات موتور، قرار گرفتن در معرض دمای بالا می‌تواند باعث فرسایش و خرابی سنسور در طول زمان شود.
- نگهداری نامنظم: انجام ندادن یا به تأخیر انداختن تعمیرات و نگهداری منظم خودرو، مانند تعویض فیلتر هوا و شمع‌ها، می‌تواند سرعت خرابی سنسور را افزایش دهد؛ چراکه آلودگی و جرم بیشتری روی سیستم آلایندگی جمع میشود.
- استفاده از بنزین بی‌کیفیت: بنزین با کیفیت پایین یا بنزینی که توصیه نشده است، می‌تواند باعث خرابی سریع سنسور اکسیژن شود. این به دلیل وجود سرب، گوگرد و خاکسترهای روغنی بیشتر در این نوع سوخت است که روی سنسور رسوب می‌کند.
معایب خرابی سنسور اکسیژن
نادیده گرفتن خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند پیامدهای جدی برای خودروی شما داشته باشد. سنسور معیوب ممکن است باعث شود موتور بیش‌از حد غنی کار کند، یعنی سوخت اضافی وارد سیستم اگزوز شود. این موضوع به مرور زمان می‌تواند به کاتالیست آسیب بزند. همچنین اگر ریپ زدن موتور برطرف نشود یا نسبت‌های هوا به سوخت غنی یا فقیر ادامه پیدا کند، ممکن است ناشی از احتراق نامناسب و ایجاد رسوبات کربنی، باعث سایش شدید موتور شود؛ در نتیجه هزینه‌های تعمیرات را افزایش و عمر مفید خودرو را کاهش دهد.
نحوه تشخیص سنسور اکسیژن خراب
برای تشخیص سنسور اکسیژن خراب به ابزار و روش‌های مناسب نیاز دارید. لازم به ذکر است که برای سنسورهای دارای المنت گرمکن، بررسی عملکرد گرمکن نیز اهمیت دارد و در صورت خرابی گرمکن، سنسور عملکرد صحیح نخواهد داشت. نحوه فهمیدن خرابی سنسور اکسیژن کار سختی نیست؛ کافی است از روش‌ها و ابزارهای زیر استفاده کنید:
- کدخوان: این دستگاه به کامپیوتر خودرو متصل میشود و کدهای خطایی که نشان‌دهنده مشکلاتی مانند خرابی سنسور اکسیژن هستند را می‌خواند. در اکثر موارد می‌توانید به صورت زنده داده‌های سنسور را مشاهده کنید و ببینید آیا در محدوده مناسب است یا خیر.
- بررسی ظاهری: سنسور را از نظر آسیب‌های فیزیکی، خوردگی یا آلودگی ناشی از نشت روغن یا ضدیخ مورد بررسی قرار دهید. همچنین سیم‌ها را از نظر بریدگی یا ساییدگی کنترل کنید.
- مولتی‌متر: با استفاده از مولتی‌متر می‌توان ولتاژ خروجی سنسور را اندازه‌گیری کرد تا عملکرد صحیح آن تأیید شود.
ازآنجایی که خودرو چندین سنسور اکسیژن دارد، باید مشخص کنید کدام یک خراب است. سنسورهای اکسیژن پیش از کاتالیست قرار دارند و معمولا سنسورهای پس از کاتالیست بعد از آن نصب می‌شوند. برای تعیین سنسور خراب باید کدهای خطا و بررسی‌های دیگر را انجام دهید.
آیا سنسور اکسیژن تعمیر میشود؟
به‌طور کلی، سنسورهای اکسیژن قابل تعمیر نیستند. وقتی این سنسورها خراب شوند یا علائم نقص در عملکرد نشان دهند، بهترین راهکار تعویض آن‌ها است. معمولا تلاش برای تعمیر سنسور می‌تواند در آینده مشکلات بیشتری به‌همراه داشته باشد.
زمان تعویض سنسور اکسیژن خودرو
معمولا در خودروهای قدیمی‌تر، سنسورهای اکسیژن بین 50 تا 80 هزار کیلومتر (حدود ۳ تا ۵ سال) دوام می‌آورند؛ اما در خودروهای جدیدتر، سنسورهایی با المنت حرارتی اضافه استفاده میشود که عمر طولانی‌تری دارند و می‌توانند در شرایط ایده‌آل تا 160 هزار کیلومتر یا ۷ تا ۱۰ سال کار کنند.درواقع در شرایط رانندگی شهری و ترافیک شدید عمر ممکن است کمتر شود.
چگونه از خرابی سنسور اکسیژن جلوگیری کنیم؟
شما با رعایت چند نکته ساده می‌توانید عمر مفید سنسور اکسیژن خودرویتان را تا حد زیادی افزایش دهید و از بروز مشکلات زودهنگام جلوگیری کنید:
- از بنزین با کیفیت و مناسب طبق توصیه سازنده خودرو استفاده کنید.
- سرویس‌های دوره‌ای خودرو، به‌ویژه تعویض به موقع فیلتر هوا و شمع‌ها را فراموش نکنید.
- از نشت روغن یا ضدیخ در موتور جلوگیری کنید و در صورت مشاهده نشت، خیلی سریع آن را رفع کنید.
- چون بعضی مواد شیمیایی می‌توانند به حسگر آسیب بزنند، در اطراف سنسور از درزگیرها یا مواد سیلیکونی نامناسب استفاده نکنید.
- هر سال خودرو را برای بررسی وضعیت سیستم اگزوز و سنسور اکسیژن به مکانیک متخصص نشان دهید.
سخن پایانی
درک علائم خرابی سنسور اکسیژن برای حفظ عملکرد و کارایی خودرو بسیار مهم است. شما با شناسایی سریع این نشانه‌ها، می‌توانید اقدامات لازم را برای تشخیص و رفع مشکل به موقع انجام دهید. اگر هر یک از علائمی مانند روشن‌شدن چراغ چک موتور، کاهش بازدهی سوخت، کارکرد نامنظم موتور در حالت دور آرام، یا بوی نامطبوع و دود غیرمعمول از اگزوز را تجربه کردید، حتما خودرویتان را توسط یک متخصص مورد بررسی قرار دهید. آن‌ها می‌توانند تشخیص دقیقی بدهند و در صورت لزوم سنسور اکسیژن را تعویض کنند تا موتور خودرو به صورت روان و بهینه کار کند. البته به یاد داشته باشید، نگهداری صحیح و تعویض به موقع قطعات معیوب مانند سنسور اکسیژن، کلید حفظ شرایط بهینه خودرو و کاهش خطر بروز مشکلات بزرگ‌تر در آینده است.
سوالات متداول
آیا خرابی سنسور اکسیژن خطرناک است؟
بله؛ خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند باعث کاهش کارایی موتور، افزایش مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌های زیان‌آور شود و در درازمدت به قطعات دیگر خودرو مانند کاتالیزور آسیب برساند.
آیا خرابی سنسور اکسیژن باعث ریپ زدن می شود؟
بله؛ یکی از علائم خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند ریپ زدن یا ناپایداری در دور موتور و شتاب‌گیری خودرو باشد.
آیا خرابی سنسور اکسیژن باعث کم شدن روغن موتور میشود؟
خیر، خرابی سنسور اکسیژن به‌صورت مستقیم باعث کاهش سطح روغن موتور نمی‌شود؛ اما ممکن است نشانه‌ای از مشکلات دیگر موتور باشد که بر مصرف روغن تاثیر می‌گذارد.
آیا خرابی سنسور اکسیژن باعث روغن سوزی می شود؟
خیر؛ خرابی سنسور اکسیژن به تنهایی باعث روغن سوزی نمی‌شود.
آیا خرابی سنسور اکسیژن باعث دود آبی میشود؟
خیر؛ معمولا دود آبی ناشی از سوختن روغن موتور در داخل موتور است و به طور مستقیم به خرابی سنسور اکسیژن مربوط نمی‌شود.
آیا خرابی سنسور اکسیژن باعث خاموش شدن ماشین میشود؟
بله؛ در برخی موارد خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند باعث خاموش شدن ناگهانی یا مشکل در استارت زدن خودرو شود.
